Residence and teaching of the Primate of Poland,

Cardinal August Hlond, on the territory of the later

Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg) diocese

Sebastian Kapuściński       wikariusz w parafii pw. Narodzenia NMP w Szczecinku       Page range: 235-257       DOI:10.69553/rs.2023.11-12

Abstract The Primate of Poland Cardinal August Hlond has gone down in history as an outstanding figure. It fell to him to play the role of organizing church structures in post-war Poland, by virtue of special papal privileges, which until then had not been granted to anyone in the Church. He wrote himself into the history of the later Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg) Diocese not only by his decisions, but also by visiting its territories. This article contains a description of the privileges, the course of the primate’s meetings with the “German” rulers of the former church structures, information on the new rulers of the apostolic administrations created to replace the former units, as well as the course of the cardinal’s visits to Pokrzywnica, Kolobrzeg (Kołobrzeg) and Koszalin.       Keywords Cardinal August Hlond, Primate of Poland, Recovered Territories, Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg) Diocese, Church organization, Western Pomerania, Pokrzywnica, Kolobrzeg (Kołobrzeg), Koszalin       Bibliography 1. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kronika parafii św. Józefa w Koszalinie 1945–1974. 2. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria gorzowska 1945–1972. Parafia Rzymskokatolicka pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Kołobrzegu 1953–1956, sygn. 107. 3. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria gorzowska 1945–1972. Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Józefa w Koszalinie 1945–1948, sygn. 112. 4. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Antoni Wołek-Wacławski, Wspomnienia Duszpasterza w 25-lecie diecezji gorzowskiej. Przyczynek historii Kościoła w/w diecezji. Cz. 1. Człuchów, 1970. 5. Archiwum ks. Tadeusza Ceynowy. „Antoni Wołek-Wacławski”, biogram przygotowany do Słownika Polskich Teologów Katolickich. 6. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Urząd Wojewódzki w Szczecinie 317. Sprawy wyznaniowe, sygn. 1295. Pełniący obowiązki Naczelnika Wydziału UWS Stefan Kosior do Ministerstwa Ziem Odzyskanych Departamentu Administracji Publicznej w Warszawie z dn. 8.11.1947 r. 7. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Urząd Wojewódzki w Szczecinie 317. Sprawy wyznaniowe, sygn. 1295. Starosta Powiatowy Kołobrzeski Leonard Zarębski do UWS Wydział Społeczno-Polityczny z października 1947 r. 8. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Urząd Wojewódzki w Szczecinie 317. Sprawy wyznaniowe, sygn. 1295. Starosta Powiatowy w Słupsku do UWS Wydział Społeczno-Polityczny z dn. 4.11.1947 r. 9. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Urząd Wojewódzki w Szczecinie 317. UWS do Ministerstwa Ziem Odzyskanych Departament Administracji Publicznej w Warszawie z dn. 8.11.1947 r. 10. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. VI. Cz. 3. W sprawie przywilejów administratorów apostolskich dla Ziem Odzyskanych. 11. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. VI. Cz. 14. Wykaz przywilejów udzielonych biskupom polskim pod okupacją sowiecką przez papieża Piusa XII – z Watykanu 30 XI 1939. 12. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. V. Cz. 17. Ks. Antoni Thiel do J. Pietrzaka. 13. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. V. Cz. 23. Petycje polskich zakonów do Kurii biskupich w sprawie pracy na Ziemie Zachodnie. 14. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. VI. Cz. 15. Wykaz nadzwyczajnych uprawnień udzielonych kard. A. Hlondowi przez Stolicę Apostolską dnia 8 lipca 1945 r. 15. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. VI. Cz. 17. S. Kosiński SDB, Historyczna decyzja. W trzydziestolecie ustanowienia organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych przez kardynała Augusta Hlonda. 16. Bończa-Bystrzycki, Lech. Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w granicach diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (X–XX/XXI wiek). Koszalin: Wydawnictwo Lech Bończa-Bystrzycki, 2012. 17. Bończa-Bystrzycki, Lech. Ferdinand Piontek proboszcz parafii katolickiej św. Józefa w Koszalinie (1910–1921). Koszalin: Wydawnictwo by Lech Bończa-Bystrzycki, 2020. 18. Gasztold, Tadeusz, Hieronim Kroczyński, Hieronim Rybicki. Kołobrzeg. Zarys dziejów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1979. 19. Kardynał August Hlond (1881–1948). Salezjanin, Prymas Polski i Mąż Stanu, red. Jerzy Pietrzykowski, Jarosław Wąsowicz. Studia i Materiały Źródłowe t. 5 (Dębno: Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej, 2015). 20. Kosiński, Stanisław. „August Hlond 1926–1948”. W: Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i w Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i w II Rzeczypospolitej, red. Lenort Feliks, 319–370. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1982. 21. Kufel, Robert Romuald. „Bensch Teodor”. W: Robert Romuald Kufel, Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 1: (A–G), 54–55. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2016. 22. Nitecki, Piotr. „Kominek Bolesław”. W: Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, 105. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992. 23. Nitecki, Piotr. „Nowicki Edmund”. W: Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, 149. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992. 24. Nitecki, Piotr. „Sapieha Adam Stefan”. W: Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, 184. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992. 25. Nitecki, Piotr. „Wronka Andrzej”. W: Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, 229. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992. 26. Pietrzak, Jerzy. „Działalność kard. Augusta Hlonda jako wysłannika papieskiego na ziemiach odzyskanych w 1945 r.”. Nasza Przeszłość 42 (1974): 195–249. 27. Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948. T. 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009. 28. Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948. T. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009. 29. Prejs, Roland. „Hartz Franz”. W: Encyklopedia katolicka. T. 6 (kol. 579–580). Lublin: Wydawnictwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1993. 30. Raina, Peter. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 1. Poznań: W drodze, 1994. 31. Sitarz, Mirosław. „Administrator apostolski «ad nutum Sanctae Sedis»”. W: Mirosław Sitarz, Słownik prawa kanonicznego. (kol. 4). Warszawa: Pax, 2004. 32. SW. „Dataria”. W: Słownik Języka Polskiego, red. Witold Doroszewski. Dostęp 22.11.2020. https://sjp.pwn.pl/doroszewski/dataria;5419699.html. 33. Wejman, Grzegorz „Organizowanie struktur kościelnych na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1972”. W: Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap. Szczecin: IPN Szczecin 2011: 23–50. 34. Wejman, Grzegorz. „Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956”. W: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim. T. 1: 1945–1956, red. Michał Siedziako, Zbigniew Stanuch, Grzegorz Wejman, 39–57. Szczecin: IPN, 2016. 35. Wejman, Grzegorz. Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007. 36. Wejman, Grzegorz. „Prymas August Hlond budowniczy polskiej administracji kościelnej na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej”. W: Doniosłe dziedzictwo. Sługa Boży, prymas August Hlond – duszpasterz i mąż stanu. Z dziejów parafii św. Ottona w Pyrzycach, red. Zbigniew Rakiej, 29–54. Pyrzyce–Szczecin: Wydawnictwo Archiwum Państwowe „Dokument”, 2015. 37. Wiązowski, Eugeniusz Grzegorz. „Kardynał August Hlond jako twórca podstaw administracji kościelnej na Pomorzu Środkowym po II wojnie światowej”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 18, 1 (2012): 159–163. 38. „Wikariusz kapitulny”. Dostęp 22.11.2020. https://silesia.edu.pl/index.php/Wikariusz_kapitulny. 39. Wilczyński, Leszek. Dzieje archidiecezji poznańskiej XX wieku i na początku XXI wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019. 40. Wilemska, Elżbieta. „Milik Karol”. W: Encyklopedia katolicka. T. 12 (kol. 1054–1055). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2008. 41. Włodkowski, Robert. „Zachodnia granica państwa a stosunki państwo–Kościół w latach 1945–1956 Doświadczenie szczecińskie”. W: Nad Odrą i Bałtykiem. Myśl zachodnia: Ludzie – koncepcje – realizacja do 1989 roku, 629–647. Szczecin: IPN, 2013. 42. Zieliński, Zygmunt. Kościół w Polsce 1944–2002. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne Polwen, 2002. 43. Żaryn, Jan. Kościół a władza w Polsce 1945–1950. Warszawa: DiG, 1997.