Pobyt i nauczanie prymasa Polski kard. Augusta Hlonda

na terenie późniejszej diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej

Sebastian Kapuściński       wikariusz w parafii pw. Narodzenia NMP w Szczecinku       Strony: 235-257       DOI:10.69553/rs.2023.11-12

Streszczenie Prymas Polski kardynał August Hlond przeszedł do historii jako postać wybitna. Przypadło mu odegrać rolę organizatora struktur kościelnych w powojennej Polsce, na mocy specjalnych przywilejów papieskich, jakich dotąd nikomu w Kościele nie przyznawano. W historię późniejszej diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej wpisał się nie tylko swoimi decyzjami, ale również odwiedzając jej tereny. Niniejszy artykuł zawiera opis przywilejów, przebieg spotkań prymasa z „niemieckimi” rządcami dotychczasowych struktur kościelnych, informacje na temat nowych rządców administracji apostolskich utworzonych w miejsce dawnych jednostek, a także przebieg wizyt kardynała w Pokrzywnicy, Kołobrzegu i Koszalinie.       Słowa kluczowe kardynał August Hlond, prymas Polski, Ziemie Odzyskane, diecezja koszalińsko-kołobrzeska, organizacja Kościoła, Pomorze Zachodnie, Pokrzywnica, Kołobrzeg, Koszalin       Bibliografia 1. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kronika parafii św. Józefa w Koszalinie 1945–1974. 2. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria gorzowska 1945–1972. Parafia Rzymskokatolicka pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Kołobrzegu 1953–1956, sygn. 107. 3. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria gorzowska 1945–1972. Parafia Rzymskokatolicka pw. św. Józefa w Koszalinie 1945–1948, sygn. 112. 4. Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Antoni Wołek-Wacławski, Wspomnienia Duszpasterza w 25-lecie diecezji gorzowskiej. Przyczynek historii Kościoła w/w diecezji. Cz. 1. Człuchów, 1970. 5. Archiwum ks. Tadeusza Ceynowy. „Antoni Wołek-Wacławski”, biogram przygotowany do Słownika Polskich Teologów Katolickich. 6. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Urząd Wojewódzki w Szczecinie 317. Sprawy wyznaniowe, sygn. 1295. Pełniący obowiązki Naczelnika Wydziału UWS Stefan Kosior do Ministerstwa Ziem Odzyskanych Departamentu Administracji Publicznej w Warszawie z dn. 8.11.1947 r. 7. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Urząd Wojewódzki w Szczecinie 317. Sprawy wyznaniowe, sygn. 1295. Starosta Powiatowy Kołobrzeski Leonard Zarębski do UWS Wydział Społeczno-Polityczny z października 1947 r. 8. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Urząd Wojewódzki w Szczecinie 317. Sprawy wyznaniowe, sygn. 1295. Starosta Powiatowy w Słupsku do UWS Wydział Społeczno-Polityczny z dn. 4.11.1947 r. 9. Archiwum Państwowe w Szczecinie. Urząd Wojewódzki w Szczecinie 317. UWS do Ministerstwa Ziem Odzyskanych Departament Administracji Publicznej w Warszawie z dn. 8.11.1947 r. 10. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. VI. Cz. 3. W sprawie przywilejów administratorów apostolskich dla Ziem Odzyskanych. 11. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. VI. Cz. 14. Wykaz przywilejów udzielonych biskupom polskim pod okupacją sowiecką przez papieża Piusa XII – z Watykanu 30 XI 1939. 12. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. V. Cz. 17. Ks. Antoni Thiel do J. Pietrzaka. 13. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. V. Cz. 23. Petycje polskich zakonów do Kurii biskupich w sprawie pracy na Ziemie Zachodnie. 14. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. VI. Cz. 15. Wykaz nadzwyczajnych uprawnień udzielonych kard. A. Hlondowi przez Stolicę Apostolską dnia 8 lipca 1945 r. 15. Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej w Pile. Acta Hlondiana. T. VI. Cz. 17. S. Kosiński SDB, Historyczna decyzja. W trzydziestolecie ustanowienia organizacji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych przez kardynała Augusta Hlonda. 16. Bończa-Bystrzycki, Lech. Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w granicach diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej (X–XX/XXI wiek). Koszalin: Wydawnictwo Lech Bończa-Bystrzycki, 2012. 17. Bończa-Bystrzycki, Lech. Ferdinand Piontek proboszcz parafii katolickiej św. Józefa w Koszalinie (1910–1921). Koszalin: Wydawnictwo by Lech Bończa-Bystrzycki, 2020. 18. Gasztold, Tadeusz, Hieronim Kroczyński, Hieronim Rybicki. Kołobrzeg. Zarys dziejów. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1979. 19. Kardynał August Hlond (1881–1948). Salezjanin, Prymas Polski i Mąż Stanu, red. Jerzy Pietrzykowski, Jarosław Wąsowicz. Studia i Materiały Źródłowe t. 5 (Dębno: Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej, 2015). 20. Kosiński, Stanisław. „August Hlond 1926–1948”. W: Na stolicy prymasowskiej w Gnieźnie i w Poznaniu. Szkice o prymasach Polski w okresie niewoli narodowej i w II Rzeczypospolitej, red. Lenort Feliks, 319–370. Poznań: Księgarnia św. Wojciecha, 1982. 21. Kufel, Robert Romuald. „Bensch Teodor”. W: Robert Romuald Kufel, Słownik biograficzny księży pracujących w Kościele gorzowskim 1945–1956. T. 1: (A–G), 54–55. Zielona Góra: Agencja Wydawnicza PDN, 2016. 22. Nitecki, Piotr. „Kominek Bolesław”. W: Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, 105. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992. 23. Nitecki, Piotr. „Nowicki Edmund”. W: Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, 149. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992. 24. Nitecki, Piotr. „Sapieha Adam Stefan”. W: Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, 184. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992. 25. Nitecki, Piotr. „Wronka Andrzej”. W: Piotr Nitecki, Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, 229. Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych, 1992. 26. Pietrzak, Jerzy. „Działalność kard. Augusta Hlonda jako wysłannika papieskiego na ziemiach odzyskanych w 1945 r.”. Nasza Przeszłość 42 (1974): 195–249. 27. Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948. T. 1. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009. 28. Pietrzak, Jerzy. Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945–1948. T. 2. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2009. 29. Prejs, Roland. „Hartz Franz”. W: Encyklopedia katolicka. T. 6 (kol. 579–580). Lublin: Wydawnictwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 1993. 30. Raina, Peter. Kościół w PRL. Kościół katolicki a państwo w świetle dokumentów 1945–1989. T. 1. Poznań: W drodze, 1994. 31. Sitarz, Mirosław. „Administrator apostolski «ad nutum Sanctae Sedis»”. W: Mirosław Sitarz, Słownik prawa kanonicznego. (kol. 4). Warszawa: Pax, 2004. 32. SW. „Dataria”. W: Słownik Języka Polskiego, red. Witold Doroszewski. Dostęp 22.11.2020. https://sjp.pwn.pl/doroszewski/dataria;5419699.html. 33. Wejman, Grzegorz „Organizowanie struktur kościelnych na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1972”. W: Kościół katolicki w realiach władzy komunistycznej na Pomorzu Środkowym w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap. Szczecin: IPN Szczecin 2011: 23–50. 34. Wejman, Grzegorz. „Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1956”. W: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim. T. 1: 1945–1956, red. Michał Siedziako, Zbigniew Stanuch, Grzegorz Wejman, 39–57. Szczecin: IPN, 2016. 35. Wejman, Grzegorz. Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej w latach 1945–1972. Szczecin: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, 2007. 36. Wejman, Grzegorz. „Prymas August Hlond budowniczy polskiej administracji kościelnej na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej”. W: Doniosłe dziedzictwo. Sługa Boży, prymas August Hlond – duszpasterz i mąż stanu. Z dziejów parafii św. Ottona w Pyrzycach, red. Zbigniew Rakiej, 29–54. Pyrzyce–Szczecin: Wydawnictwo Archiwum Państwowe „Dokument”, 2015. 37. Wiązowski, Eugeniusz Grzegorz. „Kardynał August Hlond jako twórca podstaw administracji kościelnej na Pomorzu Środkowym po II wojnie światowej”. Studia Koszalińsko-Kołobrzeskie 18, 1 (2012): 159–163. 38. „Wikariusz kapitulny”. Dostęp 22.11.2020. https://silesia.edu.pl/index.php/Wikariusz_kapitulny. 39. Wilczyński, Leszek. Dzieje archidiecezji poznańskiej XX wieku i na początku XXI wieku. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM, 2019. 40. Wilemska, Elżbieta. „Milik Karol”. W: Encyklopedia katolicka. T. 12 (kol. 1054–1055). Lublin: Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, 2008. 41. Włodkowski, Robert. „Zachodnia granica państwa a stosunki państwo–Kościół w latach 1945–1956 Doświadczenie szczecińskie”. W: Nad Odrą i Bałtykiem. Myśl zachodnia: Ludzie – koncepcje – realizacja do 1989 roku, 629–647. Szczecin: IPN, 2013. 42. Zieliński, Zygmunt. Kościół w Polsce 1944–2002. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne Polwen, 2002. 43. Żaryn, Jan. Kościół a władza w Polsce 1945–1950. Warszawa: DiG, 1997.